jt

Flora en fauna

KOI

De koi (鯉) of Nishikigoi (錦鯉) is de nationale vis van Japan. Het is een gekleurde kweekvariant van de gewone karper. Het woord koi in het Japans betekent dan ook gewoonweg karper. Het kweken van de koi begon in Japan rond 1820. Sinsdien is de populariteit van de Japanse koi enorm gestegen en werd het hiermee het symbool voor geluk en welvaart in Japan.

Er zwemmen zo'n 190 verschillende koi vissen verspreid over de verschillende vijvers van de Japanse Tuin. En wist je ook dat koi in het Japans niet enkel karper maar ook liefde betekent, dan wel geschreven als 恋. 

jt

SAKURA

Er staan 225 Japanse kerselaars of Sakura (桜) bomen in de Japanse Tuin. Ze zijn daarmee de trots van de Japanse Tuin. Elk jaar organiseert de Tuin dan ook een O-hana-mi (お花見) of kersenbloesem kijken festival. 

De kerselaar en voornamelijk de kersenbloesem hebben een rijke symboliek in de Japanse cultuur.

Ten eerste, de kersenbloesems symboliseren wolken omdat de kersenbloesem 'en masse' bloeit. Als wolken symboliseert de kerselaar de kortstondige aard van het leven en dus het belang om dierbaar om te gaan met je leven. Vroeger werd deze symboliek ook wel verdraaid door bijvoorbeeld de samoeraikrijgers en kamikazepiloten. Zij kozen bewust voor een kort, maar mooi of eervol bestaan net zoals de kersenbloesems en de wolken.

Ten tweede, de kersenbloesem heeft ook een belangrijke maatschappelijke symboliek in Japan. Zo is één enkele kersenbloesem  nietszeggend, maar opgaand tussen alle anderen vormt het één groot boeket, net zoals één mens betekenisloos is, en door samen te werken met anderen een groter bestaan kan bereiken. 

Ten derde, de kersenbloesem staat ook symbool voor magnifieke schoonheid, elegantie, mortaliteit en het accepteren van je lot. Daarom wordt de kersenbloesem rijkelijk gebruikt in Japanse kunstvormen en hedendaagse pop cultuur zoals manga, anime en J-pop. De kersenbloesem wordt ook veel gebruikt als symbool voor de traditionele tattoo kunst van Japan, Irezumi, en wordt vaak gecombineerd met koi vissen, draken en tijgers, dieren die ook belangrijke symbolische waarden hebben in Japan.

 

hanami

UME

De Japanse Tuin heeft 5 Japanse Abrikoos of Ume (梅) bomen. De Japanse Abrikoos bloeit al in het voorjaar en heeft net zoals de kerselaar prachtige bloesems alleen zijn deze wit in plaats van roze. De bloesems hebben een belangrijke symbolische waarde in Japan en worden vaak vernoemd in Japanse poëzie als het symbool voor de lente.

In de Japanse traditie heeft de Ume ook de functie als een beschermend middel tegen kwade geesten. De bomen worden traditioneel in het Noordoosten van een Japanse Tuin geplant in de richting waarvan kwade geesten zouden komen. 

Pruimenwijn of Umeshu is een enorm populaire alcholische drank in Japan en is enorm zoet. 

jt

MATSU

De pijnboom (den) of Matsu (松) wordt vrij algemeen gebruikt in Japanse Tuinen en onze Tuin heeft er 25 staan. Ze staan symbool voor een lang leven of de eeuwigheid en in combinatie met bamboe staat de boom symbool voor het nieuwjaar.

In de Japanse traditie worden ze ingrijpend gesnoeid en vormgegeven. De boomkunst of niwaki is gelimiteerd tot een korte lijst van bomen in Japan. Waar de Westerse tuinen traditie inzet op variatie gaat het de Japanse boomkunstenaar eerder over het perfectioneren van enkele bomen en de waarde die ze hebben voor het creëren van de gewenste ambiance in de tuin. De dennen in de Japanse Tuin zijn zo gesnoeid en vormgegeven zoals de natuur dat zou doen op erg winderige plaatsen, aan de zeekust of op een berghelling (dus zoals ze vaak natuurlijk voorkomt in Japan).

jt

MOMIJI

De Japanse esdoorn staat bekend onder twee namen in Japan: kaede (楓) dat direct vertaald naar 'kikker handen' zowel als momiji (紅葉) dat zowel ook geïnterpreteerd kan worden als 'veranderende rode bladeren' of 'baby handen'. Deze namen komen van de bladeren van de Japanse esdoorn die wat lijken op de handen van baby's en kikkers.

De kaede is een zeer belangrijke plant in een Japanse tuin. Een van de redenen is de prachtige herfstverkleuring waardoor de tuin in de herfst een schitterende beleving is. In de herfst kleuren ze van goudgeel, intens rood tot dieppaars. In Japan is deze herfstverkleuring nog intenser door het grote dag en nacht temperatuurverschil. Net zoals de sakura bomen en de wisteria kent de Japanse esdoorn zijn eigen traditionele 'kijk' sessie genaamd momiji-gari (紅葉狩) of 'herfstbladeren jagen'.

Tijdens de theeceremonie is de Japanse esdoorn zeer belangrijk. Niet alleen als decoratief element, maar van deze esdoorns worden Japanse snoepjes gemaakt, die tijdens de theeceremonie worden geserveerd.

De gewone esdoorn komt niet voor in Japan, maar in de Japanse Tuin vind je hem overal. Net als de andere esdoorns heeft hij ook een mooie herfstverkleuring en integreert hij zich perfect in de Tuin.

jt

TAKE

Bamboe of Take (竹) vindt zijn origine in het Verre Oosten en is zeer belangrijk in de Japanse traditie. De pijnboom, bamboe en Ume-pruim vormen samen een vaste drie-eenheid in Japanse tuinen. Een combinatie ervan is vaak afgebeeld op schilderijen en panelen. Ter gelegenheid van nieuwjaar worden ze als een levend trio in huis gehaald. Deze plantaardige decoratie draagt de naam Sho-chiku-bai.

De pijnboom, als wintergroene plant, staat symbool voor onveranderlijkheid en een lang leven. Bamboe is erg buigzaam en richt zich zelfs na de ergste sneeuw- of regenval terug op. Mensen wordt dezelfde kracht toegewenst na gelijk welke tegenslag. De ume-pruim is de eerste bloeiende plant van het jaar. Al in januari - februari verschijnen de eerste bloemen en tonen daarmee de wederopstanding na een koude, doodse periode.

Bamboe wordt in Japanse tuinen gebruikt als solitaire plant, voor het vormen van massieven en hagen. Uit de meer dan 1200 soorten worden, naargelang de noodzaak, uitstoelende, zodevormende, hoog- of laagblijvende soorten gekozen en dat al of niet in bijzondere kleuren of vormen. Bamboe wordt veel gebruikt om gebruiksvoorwerpen en decoraties mee te maken.

Ten opzichte van ‘gewoon hout’ biedt bamboe als grote voordeel dat het in verhouding tot zijn gering eigen gewicht een hoge stabiliteit biedt. Dat dankt het aan zijn grote buigzaamheid en zijn sterke vezelstructuur. Voeg daarbij dat vochtigheid weinig invloed heeft en het uitzetten en krimpen tot een minimum beperkt blijft. Met zijn holle structuur leent het zich bovendien uitermate voor het transport van water. Zijn diverse kleuren en ‘stokpatronen’ lenen het tenslotte uitermate voor gewild esthetische toepassingen in de constructie.

jt

AYAME

Er staan ongeveer 1000 irissen of Ayame (菖蒲) in de Japanse Tuin. Vooral de in het water groeiende irissen met lichtblauwe bloemen zijn populair in Japanse tuinen. In de tijd dat kalenders nog niet echt ingeburgerd waren, baseerden Japanse landbouwers zich voor het planten van rijst, op het in bloei komen van de Iris.

Tijdens het jongensfestival 'Tango-no-sekku' (端午の節句) staat ook bekend als het Iris Festival. Het is de Japanse variant van de eerste communie en tijdens het festival worden irisbladeren gebruikt in de decoratie omdat ze op zwaarden lijken. Vroeger werden ook stukjes irisblad in het badwater van jongens gedaan omdat het geloofd werd dat dit hun krijgsgeest zou aanwakkeren.

De Iris wordt in Japan al ongeveer 500 jaar gekweekt. De simpele vormen van de bloem werden als een goed voorteken beschouwd, daarom werd de plant veel als decoratie gebruikt tijdens ceremonies en festivals.

In Tokyo werd de Iris met grote aantallen geplant. De iris wordt volgens Japans gebruik in vijvers aangeplant ter herinnering aan een vriend die vertrokken of overleden is.

jt

TSUBAKI

De Japanse Camelia of Tsubaki (椿) is een belangrijk element in de Japanse Tuin, maar is nog belangrijker voor de Japanse cultuur. Tijdens de turbulente Kamakura-periode (1192-1333) werd de Japanse Camellia bewonderd door de samoerai, edelen en de keizerlijke familie. De samoerai beschouwden het ontluiken van de bloem als het vergankelijkheidssymbool van het leven. De bloem zelf symboliseerde vriendschap, elegantie en schoonheid.

Camelia Japonica groeit uit tot hoge, wintergroene struiken die al vroeg in het voorjaar bloeien. In de meest bijzondere theetuinen staan rijen Camelia's aangeplant. De jonge scheutjes worden geoogst om bij de theeceremonie gebruikt te worden.

Aan de ingang van een Japanse tempel staan vaak twee plantbakken. Eén plantbak met een Granaatappelplant en één met een Camellia. Deze twee planten leggen een link met het Japanse landschap.

jt

FUJI

De Japanse Wisteria of Fuji (藤) staat bij ons ook bekend als Blauweregen. Het evenementenplein in de Japanse Tuin heeft een grote collectie aan wisteria die boven de pickinick tafels hangen. Blauweregen kan tot 30 meter lang worden en komt oorspronkelijk uit Oost-Azië. In Japan wordt de plant veel gebruikt voor de Bonzai kunst zo ook zijn Chinese variant. De gekende blauwe bloemetjes, waar de plant in het Nederlands naar genoemd is, bloeien in de lente tot de zomer. Maar ze zijn heel fragiel, dus in een te koude of te warme lente is er een kans dat ze niet openbloeien.

In bepaalde streken van Japan worden er, net zoals voor de kersenbloesems, 'feestjes' georganiseerd om naar de bloemen te gaan kijken. Dit werd voornamelijk populair nadat de wisteria het symbool werd voor de Fujiwara clan in de Heian eeuw (794–1192). De plant heeft een belangrijke plaats in de Japanse cultuur, je vind het vaak terug op verschillende kunstwerken en de regalia van de Japanse adel. De paarse kleur van de blauweregen wordt vaak geassocieerd met de keizerlijke familie in Japan en de bloem staat ook symbool voor het lang leven en het onsterfelijke. Dit is omdat de wisteria makkelijk meer dan 100 jaar oud kan worden. De grootste en oudste wisteria plant in Japan is maar liefst 144 jaar oud! Het vormt ook de inspiratie voor één van de bekenste Kabuki (Japanse theatervorm) dansen genaamd de "Fuji Musume" (De Wisteria Dochter) waarbij de plant een symbool is voor eeuwige liefde.

jt

KAKI

De Japanners hebben een speciale relatie met de kaki (柿). Hij is voor hen het symbool van de universele liefdesenergie. Tegenwoordig offert men nog steeds kakivruchten in de shinto-shrines, bij het familiealtaar en bij het feest van de zielen. Op begraafplaatsen offert men gekookte rijst op kakibladeren aan onbekende, naamloze doden.

In de Japanse Tuin in Hasselt staat de boom bovendien symbool voor vrede en als herinnering aan de atoomaanval op Nagasaki in 1945. De Diospyros kaki in Nagasaki overleefde op miraculeuze wijze deze atoombom en werd vermeerderd door middel van stekken. Planten werden op 250 plaatsen in 23 landen verspreid door het kunst/vredes project, ‘Revive time Kaki Tree Project’. De Kaki in Hasselt is hier één van. De boom werd geplant in 2005.

 

jt

SUDAJII

Castanopsis sieboldii, Sudajii (スダジイ) in het Japans, is een boom die in Japan al sinds de oudheid belangrijk is. In Kochi (Japan) zijn de omliggende bergen begroeid met deze boom. Ook wordt hij regelmatig gebruikt naast de weg. De eikels van deze bomen kan men eten. Het werd vroeger gebruikt als snack voor de kinderen. Vooral in periode ongeveer 14.000 v.C. tot 300 v.C. was het een belangrijk voedingsmiddel omwille van de smaak. Eikels hebben normaal een sterke smaak, maar Castanopsis eikels niet.

Het is een zeer zeldzame plant in België. Op Plantcol is er 1 geregistreerd in het arboretum van Bokrijk, 4 in het arboretum van Kalmthout en 2 in de botanische tuin van Meise. In de Japanse Tuin staat er één boom.

jt

ICHO

De plant wordt gezien als een levend fossiel omdat het de enige overgebleven soort is van de familie Ginkgoaceae. Icho (銀杏) staat ook bekend als Ginkgo Biloba. Waarbij Ginkgo komt van de Japanse naam sinds de kanji karakters in het Japans staan voor zilver (銀) of 'gin' en abrikoos (杏) dat vertaal naar 'anzu' of 'kyo'. Het woord 'biloba' betekent 'twee lobben' en verwijst naar de vorm van de bladeren. Bij ons staat de boom ook wel bekend als de Japanse notenboom.

Waarschijnlijk is de boom rond 800 samen met het boeddhisme uit China naar Japan overgekomen. Daar werd de boom bij tempels gekweekt, wat de naam tempelboom verklaart. In het Verre Oosten is de Japanse notenboom een voorwerp van verering. In Japan wordt de boom als een god vereerd. De Japanse notenboom staat symbool voor onveranderlijkheid, hoop, liefde, toverkracht, tijdloosheid en een lang leven. Het gestileerde blad van de Ginkgo is het symbool van de Japanse theeceremonie school Urasenke, de theestijl die ook in de Japanse Tuin gedemonstreerd wordt. In de straten van Tokyo staan niet minder dan 65 000 Ginkgo biloba bomen. Het is de officiële stadsboom van Tokyo, de Japanse hoofdstad. De Japanse Tuin heeft twee van de bomen in de tuin staan.

jt

NARA

Eiken of Nara (楢) hebben weinig symbolische betekenis in Japan. Maar voor de Japanse Tuin Hasselt zijn de aanwezige bomen wel heel erg belangrijk. Japanse tuinen zijn van oorsprong plaatsen waar Kami of Shinto goden wonen. Deze Kami ‘leven’ in de bomen, planten, rotsen en zowat overal. In de Japanse Tuin Hasselt zijn deze eiken de oudst aanwezige bomen en zou het volgens Japanse gedachten best kunnen dat er Kami in wonen. Daarom wilden de Japanse ontwerpers deze bomen bewaren in onze Japanse Tuin. Zelfs als een eik afsterft, verdwijnt de Kami niet zomaar. Hij/Zij moet de tijd krijgen om zelf een nieuwe woonplaats te kiezen. Dit wil zeggen dat een dode boom volgens Japanse inzichten niet zomaar gekapt mag worden. Een nieuwe boom kan dan naast de aftakelende boom worden geplant in de hoop dat de Kami naar verloop van tijd zal verhuizen naar de nieuwe boom. Het verklaart waarom de stam van een dode eik blijft staan ter hoogte van de pergola en er een nieuwe Amberboom werd geplant.

Plaatsen waar Kami aanwezig zouden zijn, worden in Japan vaak met een shimenawa versierd. Een shimenawa is een heilig touw, een speciaal gedraaid touw van rijststro. Daaraan hangen shide, meestal papieren of metalen stroken die op een speciale manier gevouwen zijn. Zo zijn er bomen en zelfs rotsen waar er shimenawa met shide rondhangen.

jt

MOSTAPIJT EN ANDERE

Velen doen in eigen gazon alles om mos of koke (苔) kwijt te geraken, maar in Japanse tuinen wordt mos net gestimuleerd om de natuurlijkheid en het (zogezegde) oude en tegelijk rust uitstralende karakter te benadrukken. Ook in de Japanse Tuin van Hasselt probeert men zo veel mogelijk mos te stimuleren. De padjes in de Japanse Tuin zijn afgezet, voornamelijk voor het beschermen van de mostapijten.

Andere planten en bomen die je kan vinden in de Japanse Tuin zijn: Bergenia, Hosta, Hydrangea, Forsythia of Lynwood, Japanse Sierkwee, Japanse klokjesstruik, Rotsheide, Rhododendron, Wilde Kastanje en Venijnboom.

jt